Foto van Public domain, vrijgegeven onder CC0 1.0
Achtergrond en vroege jaren
Anne Frank is nog altijd onderwerp van gesprekken, tentoonstellingen en schoollessen. Niet alleen vanwege haar dagboek, maar ook als symbool van een periode waarin miljoenen mensen uit hun gewone leven werden gerukt. Haar verhaal geeft een persoonlijk gezicht aan een abstracte geschiedenis.
Annelies Marie Frank werd geboren op 12 juni 1929 in Frankfurt am Main, in de Weimarrepubliek. Ze was het tweede kind van Otto Frank en Edith Frank-Holländer. De familie was Joods, liberaal ingesteld en cultureel actief. Otto had ervaring in de bankwereld en later in de handel. Edith kwam uit een welgestelde familie uit Aken.
De politieke situatie in Duitsland verslechterde snel na Anne’s geboorte. De economische crisis van 1929 leidde tot werkloosheid en sociale onrust. In 1933 kwam Hitler aan de macht. Joden kregen steeds meer beperkingen opgelegd. Voor de familie Frank was dat reden om te vertrekken. Ze verhuisden naar Amsterdam, in de hoop daar een veiliger bestaan op te bouwen.
In Nederland vond Otto werk als directeur van een bedrijf dat pectine verkocht, een geleermiddel voor jam. De familie vestigde zich in een huurwoning aan het Merwedeplein. Anne ging naar de Montessori-school en later naar het Joods Lyceum, toen Joodse kinderen niet langer op reguliere scholen mochten blijven. Ze stond bekend als vlot, nieuwsgierig, en soms eigenwijs.
In Amsterdam leek het leven aanvankelijk stabieler dan in Duitsland. Maar na de Duitse inval in mei 1940 veranderde dat snel. De nazi-bezetting leidde tot nieuwe regels, gericht op het isoleren van Joden uit het openbare leven. Verboden, registratie en sociale uitsluiting volgden elkaar in hoog tempo op. Voor kinderen als Anne betekende dit een steeds kleinere wereld.
Er is weinig dat direct wijst op grote politieke betrokkenheid in haar vroege jaren, maar haar dagboek laat wel zien dat ze al jong nadacht over identiteit, rechtvaardigheid en ongelijkheid. Lezen en schrijven waren voor haar manieren om grip te krijgen op wat er gebeurde. En al voor de onderduik was er besef van dreiging – al bleef die moeilijk te bevatten voor een tiener.
Activiteit, daden en positie in de geschiedenis
In juli 1942 dook de familie Frank onder in het achterhuis van het bedrijfspand aan de Prinsengracht 263 in Amsterdam. De directe aanleiding was een oproep voor Margot om zich te melden voor een werkkamp in Duitsland. De familie besloot niet te wachten en verdween naar het verborgen gedeelte van Otto Franks voormalige kantoor, samen met de familie Van Pels. Later sloot ook tandarts Fritz Pfeffer zich bij de groep aan. In totaal zaten er acht mensen ondergedoken.
Het achterhuis was krap en stil. Overdag moesten de onderduikers muisstil zijn om geen argwaan te wekken bij de magazijnmedewerkers beneden. Leven in angst werd dagelijkse realiteit. Tijdens deze periode begon Anne Frank met het schrijven van haar dagboek. Ze schreef aanvankelijk vooral voor zichzelf, maar later, toen ze op de radio hoorde dat er na de oorlog ook belangstelling zou zijn voor persoonlijke getuigenissen, begon ze haar teksten te herschrijven met dat doel in gedachten.
Anne beschreef het leven in het achterhuis gedetailleerd: het eten, de spanningen, de onderlinge relaties, haar gevoelens, en haar groeiende besef van de wereld om haar heen. Ze reflecteerde op zichzelf, haar familie, en de mensen om haar heen. Tegelijkertijd groeide haar interesse in literatuur, politiek en geschiedenis. Ze schreef naast haar dagboek ook korte verhalen en fragmenten voor een toekomstig boek.
De onderduikperiode duurde iets meer dan twee jaar. Op 4 augustus 1944 viel de Sicherheitspolizei het pand binnen. Alle onderduikers werden gearresteerd, net als twee van hun helpers. Tot vandaag is niet met zekerheid vastgesteld wie hen verraden heeft. De groep werd via kamp Westerbork op transport gezet naar Auschwitz. Anne en haar zus Margot kwamen uiteindelijk in Bergen-Belsen terecht. Daar stierven ze begin 1945, waarschijnlijk in februari, aan de gevolgen van uitputting en ziekte.
Otto Frank was de enige van de acht onderduikers die de oorlog overleefde. Na de oorlog keerde hij terug naar Amsterdam. Daar ontving hij het dagboek van Anne, bewaard door Miep Gies, een van de helpers. Wat begon als een persoonlijk verslag van een tiener, zou uitgroeien tot een wereldwijd gelezen document over leven in onvrijheid.
Reflectie en nalatenschap
Na de oorlog besloot Otto Frank om Anne’s wens serieus te nemen: haar dagboek moest gelezen worden. In 1947 werd het uitgegeven onder de titel “Het Achterhuis”. In eerste instantie in kleine oplage, maar het vond snel zijn weg naar een breder publiek. De combinatie van persoonlijke observaties, alledaagse beschrijvingen en reflectie maakte het herkenbaar en confronterend tegelijk.
In de decennia daarna groeide Anne Frank uit tot een internationaal symbool. Haar dagboek werd in tientallen talen vertaald, er kwamen toneelstukken en films, en het huis aan de Prinsengracht werd ingericht als museum. Sinds 1960 is het Anne Frank Huis open voor publiek, en inmiddels is het een van de meest bezochte musea van Nederland. Voor veel mensen is het een eerste kennismaking met de Holocaust – via het verhaal van één meisje.
Tegelijk is er ook discussie geweest. Over de bewerkingen van het dagboek, over wat er wel en niet in mocht staan, en over de manier waarop Anne Frank wordt gepresenteerd. Sommige historici en schrijvers vinden dat haar verhaal te vaak wordt losgetrokken van de bredere context van Jodenvervolging en genocide. Anderen wijzen erop dat de kracht van haar verhaal juist zit in de persoonlijke invalshoek.
In het onderwijs speelt het dagboek nog altijd een belangrijke rol. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd. Het wordt gebruikt om jongeren te laten nadenken over oorlog, uitsluiting, identiteit en vrijheid. Ook in hedendaagse debatten over antisemitisme, racisme en vluchtelingen wordt haar naam nog geregeld genoemd.
Anne Frank leeft voort in boeken, tentoonstellingen, straatnamen, documentaires, en schoolcurricula. Maar ook in hoe mensen nog altijd proberen te begrijpen wat er gebeurt als angst, haat en uitsluiting de overhand krijgen. Haar dagboek is geen geschiedenisboek, maar het is wel een bron geworden voor historisch besef.
De manier waarop Anne Frank herinnerd wordt, verschilt per tijd en plek. Soms is ze vooral een symbool, soms ook een mens van vlees en bloed. Maar altijd blijft ze verbonden aan een van de donkerste periodes van de 20e eeuw – via haar eigen woorden, die hun kracht niet lijken te verliezen.
